| News topics |
|
Политика.Митинги. Пикеты. Партии
[900]
|
|
Мысли. Думы.Мнения, обсуждения, реплика, предложения
[261]
|
|
Суд-закон.МВД.Криминал
[1279]
|
|
Право, закон
[323]
|
|
Экономика и СЭР
[839]
|
|
Власть Правительство Ил Тумэн
[1207]
|
|
Мэрия, районы, муниципалитеты
[398]
|
|
Мега пректы, планы , схемы ,программы. ВОСТО
[215]
|
|
Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка
[553]
|
|
Энергетика, связь, строительство.транспорт, дороги
[154]
|
|
Коррупция
[862]
|
|
Банк Деньги Кредиты Ипотека Бизнес и торговля. Предпринимательство
[291]
|
|
Социалка, пенсия, жилье
[276]
|
|
ЖКХ, строительство
[132]
|
|
Образование и наука. Школа. Детсад
[215]
|
|
Люди. Человек. Народ. Общество
[222]
|
|
АЛРОСА, Алмаз. Золото. Драгмет.
[669]
|
|
Алмазы Анабара
[161]
http://alanab.ykt.ru//
|
|
Земля. Недра
[240]
|
|
Экология. Природа. Стихия.Огонь.Вода
[376]
|
|
СМИ, Сайты, Форумы. Газеты ТВ
[154]
|
|
Промышленность
[43]
|
|
Нефтегаз
[284]
|
|
Нац. вопрос
[284]
|
|
Соцпроф, Совет МО, Общ. организации
[65]
|
|
Дьикти. О невероятном
[183]
|
|
Выборы
[661]
|
|
Айыы үөрэҕэ
[92]
|
|
Хоһооннор
[5]
|
|
Ырыа-тойук
[22]
|
|
Ыһыах, олоҥхо
[102]
|
|
Култуура, итэҕэл, искусство
[365]
|
|
История, философия
[237]
|
|
Тюрки
[76]
|
|
Саха
[152]
|
|
литература
[41]
|
|
здоровье
[463]
|
|
Юмор, сатира, критика
[14]
|
|
Реклама
[7]
|
|
Спорт
[121]
|
|
В мире
[86]
|
|
Слухи
[25]
|
|
Эрнст Березкин
[88]
|
|
Моё дело
[109]
|
|
Геннадий Федоров
[11]
|
|
BingHan
[4]
|
|
|
Main » 2013 » Атырдьах ыйа » 31 » Ыйаах тыа сирин киэ² эйгэтин хабан, барыта сити´иллэрэ буоллар, саха омукка инники сайдарыгар тирэх бэриллиэ этэ
Ыйаах тыа сирин киэ² эйгэтин хабан, барыта сити´иллэрэ буоллар, саха омукка инники сайдарыгар тирэх бэриллиэ этэ | 12:39 |
Тыа сирэ ы²ыра туруохтун
«Саха Республикатыгар тыа сирин бигэтик сайыннарыыга эбии дьа´аллар тустарынан» диэн С£ бэрисидьиэнин бу дьыл атырдьах ыйын 16 кµнµнээ±и 2209 нµ³мэрдээх ыйаа±а тахсыбыта. Тыа сирин сайдыытыгар биэс сыллаах барыл о²остон у±араабакка µлэ ыытар санаа±а киириллибитэ ки´ини сэргэхситэр.
Ыйаах тыа сирин киэ² эйгэтин хабан, барыта сити´иллэрэ буоллар, саха омукка инники сайдарыгар тирэх бэриллиэ этэ. Ол эрээри, сахам дьоно ыйаах сµрµн хайысхатын с³пк³ ³йдµ³хтээхтэр. Билигин социализм тутула си²нэриллэн, баай-дуол, µп, атыы-эргиэн эйгэтэ этэринэн сы´ыанна´ыы µйэтигэр, босхо ким да, кимиэхэ да дук гымматын чи²ник ³йд³нµллµ³хтээх. То±о босхо суох диэн то´о±олоон этэбиний диэтэххэ, ыйаах дуораана барытын о²орон, бэлэмнээн бэриллиэхтээ±ин курдук хос ³йд³бµлµ сыбыы тутан ки´иэхэ тиэрдэр. Саха дьонугар ³р³спµµбµлµкэ бµддьµ³тµттэн µбµлµµрµ ³йд³тµµнµ тиэрдии, дьону бэлэм кэлиэ диэн эрэ²кэдитэн отуойка±а олордуу. £ск³, сири о²оруу, нµ³лсµтµµ курдук µлэлэри, ма²най утаа, бµддьµ³ттэн µбµлээбиттэрин и´ин, тµмµгэр ол тохтотуллуо. То±о диэтэххэ, биирдиилээн бас билиигэ оло±урар экэниэмикэ, хамсаабыты² харчы, µлэлээбити² µп дэнэр айыл±аттан сокуоннарын кэ´эр.
Дьэ, ол и´ин, С£ тыатын сирин сайдыытыгар икки бэйэлэрин кытта утарсар олох сайдар экэниэмикэтин боппуруостара тураллар. Биир ³тт³ босхо ³²³ о²о´уллубатын этэр, икки´э, тыа сирэ бэйэтэ µбµлэнэн сайдар кыа±а суох. Билигин олохтоммут федеральнай сы´ыанна´ыыга ону олохтоохтук бы´аарар кыах суох. То±отун кылгастык саа´ылаан эттэххэ маннык.
Бастакыта. 2007 с. бала±ан ыйын 13 кµнµгэр Холбо´уктаах нациялар тэрилтэлэрин (ХНТ) Генеральнай Ассамблеятынан бигэргэммит Т³рµт олохтоох норуоттар бырааптарын ту´унан декларацияны 125 судаарыстыба ³й³³бµт, оттон Арассыыйа дьыл бµгµнµгэр диэри билинэ илик. То±о? Мин саныахпар, ол декларация±а т³рµт олохтоохтор сир баайыгар бырааптара ыйыллар (27-с ыстатыйа). Декларацияны билиннэххэ, бас билэр хампаанньалаах биирдиилээн баайдар С£ олохтоохторуттан ыйыппакка бы´а Москванан бы´аартаран бачайдыыллара тохтотуллар кыахтаах. Тохтотуллар диэбэккэ, кыахтаах диэн эбиискэлээбиппин бы´аарыым. Саха омук дуогабарынан холбоспут судаарыстыба тутуллаах тэрээ´инин билиммэтин тµмµгэр сокуону хайа тапыылларынан та´ааран быраабы кµ³мчµлµµр кыахтаахтар. Билигин Саха сирин норуоттара сир баайын ту´а±а та´аарыыга туох да бырааптара суох. Нолуогунан ³р³спµµбµлµкэ бµддьµ³тµгэр µп киллэрээччилэр, нолуок сокуонун µтэйэн (лоббирование) уларыттаран, нолуокка ороскуоттарын а±ыйатар толору кыахтаахтар.
К³ст³рµн курдук, айыл±а анаан биэрбит баайын с³пк³ ту´анан, тыа сирин дьонугар к³м³ о²оруу киинтэн кµрµ³лэнэр-ха´ааланар. Онно с³п тµбэ´эн, атахтарын тумсуларыттан ыраа±ы к³рб³т ³р³спµµбµлµкэбит салайааччылара, кыра да буоллар «АЛРОСА» АХ-тан ³лµµлэ´эр аахсыйабытын, кэлэр к³лµ³нэ иннигэр аньыыны о²орон, атыылыы олороллор. Арассыыйа саламтата, баайдаахтар µтэйиилэринэн, С£-тин сир баайыгар биир да кыттыга´а суох о²орон баран, µ³´э ахтан а´арбыт декларациябын билиниэхтэрэ. Сир баайын бас билииттэн бэйэ² аккаастаннан баран туох диэн т³тт³рµ былдьа´ыаххыный? Биэрбиттэрин (µтэйэллэрэ биллэр) туохха, хайдах тиийиэхпитин билэн олорон, билэн олорон диирим ордук сымна±ас, батара сатыы олорон, судаарыстыбаннаспытын б³±³рг³т³р ту´унан туруорсар ки´ибит суо±а чахчы. Ити дьайыылар С£-тин µп-харчы ³ттµнэн тутулукка киллэрэн, киин т³´³нµ бэйэтэ с³п диэбитинэн µбµ тиийиммэккэ к³м³ (дотация) диэн ааттаан биэрэн «µтµ³нµ» о²орорунан аа±ынар. Ол биэрбит µбµн ³р³спµµбµлµкэ бэйэтэ иилииригэр-са±алыырыгар к³²µл биэрбэт, сокуоннарынан кµ³мчµлµµр. Тыа сиригэр, олус босхо да буолбатар, сиэрдээх к³м³ о²о´уллара Кириэмилтэн бы´аччы тутулуктанар.
Икки´э. Саха омуга ³р³спµµбµлµкэ диэн ааттанар тутуллаах олорон, к³нн³рµ уобалас, кыраай курдук дьа´айтаран олоробут. То±о олус бэйэни бэйэ иилэнэр-са±аланар судаарыстыбаннаска и²нэн тахсарым туспа оруннаах. Би´иги сирбит Арассыыйа ханнык да эрэгийиэнинээ±э кытаанах тыыннаа±ын аан дойду билинэр. Ол аата айыл±абыт, тымныы у´ун кы´ы²²ыт, кылгас сайы²²ыт уратыларын аттаран, ³йд³³н олоххутун-дьа´аххытын дьа´аны² диэн бэйэтэ этэр. £р кэм²э атыттары µтµктэн кэллибит, дьи² и´игэр киирдэххэ, µтµктэрбит ким да суох. Бэйэ сирин-уотун, дьонун-сэргэтин уратыларын учуоттуур сокуоннары та´аарынар чахчы ³р³спµµбµлµкэ тэриллиитин та´ымынан µлэлиирбит-хамсыырбыт булгуччулаах. Оннук дьа´амматахпытына, сирбит баайын хоро та´ан атыттар байан-тайан, кµн анныгар к³рµлµµ-кµ³нэхтии сылдьыахтара, оттон би´иги µйэлэргэ тобуктаан туран к³рд³´³³ччµлэргэ кубулуйуохпут. Баай-дуол адьыр±аны айар, а´ыннарарга эрэнэр тутах. М³лµйµ³н а²аара ки´и итээбитигэр харахтарын уутун тохпоттор.
Айыл±абыт тыйы´а олох бары эйгэтигэр µлэбит-хамнаспыт о²орон та´аарыытын ороскуота Арассыыйа атын эрэгийиэннэриттэн лаппа µрдµк. Ол тµмµгэр, атыы-эргиэн ырыынагар би´иги бородууксуйабыт анньы´ар кыа±а суох. Арассыыйа нэ´илиэнньэтин ба´ыйар ара²аларын оло±ун та´ыма намы´ах, онон атыыланар ас-µ³л µрдµк сыанатын кэрэйбэккэ, и²эмтиэлээ±ин, доруобуйа±а ту´алаа±ын чорботон атыыла´ар кыа±а суох. Экэниэмикэ±э, ордук сыана бэлиитикэтигэр, бэйэ айыл±атын тыынын учуоттуур сокуоннары та´аарыммат ³р³спµµбµлµкэ инникитэ суо±ун ³йд³нµллµ³хтээх.
Саха омугун, ол аата тыабыт сирин дьонун, са±ах та´ынаа±ы сайдыытын саба туппут салайааччыларбытын уу и´э-и´э µтµ³ салайааччылар диэн хайгыыбыт. Кырдьыгы сирэйгэ эттэххэ, саха омук сили´ин тµ³рээччилэр.
Били²²и ыытыллар бэлиитикэ±э суланан, ытаан-со²оон элбэ±и ситиспэккин. Хайдах да буолбутун и´ин, тыабыт сирин сайдыыбын харах далыгар, кэрии и´инэн к³р³р эмиэ наада.
Арассыыйа Судаарыстыбаннай Сµбэтин дьокутаата, «Сиэрдээх Арассыыйа» баартыйа Саха сиринээ±и салаатын салайааччыта Федот Тумусов «Кыым» ха´ыат 31 нµ³мэригэр «Тыа сирин сайдыыта – норуот дьыл±ата» диэн дири² хорутуулаах суруйуута тахсыбыт. Онно Ф.Тумусов С£ экэниэмикэтин µс та´ым²а араартаан анаарбыт. Ол µс та´ымтан бастакытын тыа сирин дьонугар сы´ыаран, санаабын этэргэ холонуум.
Ити экэниэмикэ µс та´ымнарын сайдар, сиик ылар силистэринэн дьиэ кэргэн оло±ун туруга буолар. Нэ´илиэнньэ атыыла´ар, онно µптээх буолла±ына, са²а табаар о²о´уллар. Ол аата, µлэ о²о´уута (производство) хамсыыр уонна нолуок бары к³рµ²нэрин киириитин элбэтэр.
Тустаан, тыа сирин дьонугар сы´ыаран сыымайдаатахха, маннык. Тыа ки´итэ дохуотун, ол и´игэр хамна´ын, о²орбут бородуксууйатын атыылаан киллэринэр. ¥³´э ахтан а´арбытым курдук, ас-µ³л о²оруллан та´аарыллар ороскуота олус µрдµк буолан, табаардарын батарбыттарын да и´ин, ыраас барыыстара олус кыра. Бырабыыталыстыба ити барыы´ы хайдах улаатыннарар ту´унан ³й µлэтин ыытыахтаах. Сµ³´µ тутар и´ин т³б³ ахсаанынан манньа биэрээ´ин (подачка) т³рдµттэн сыы´а. Ки´и ха´ан ба±арар µлэтин тµмµгµттэн дохуот киллэриниэхтээх. Оннук санаммата±ына, бэлэм²э µ³рэннэ±инэ, µлэ±э дьµккµ³рэ сµтэр. Онон С£-тэ саха омугу резервация±а бэлэмниир дуу диир хара²а санаа охсуллан аа´ар.
Холобур, µµтµ биир лиитэрэтин 20 солкуобайга тута олороллор, нэ´илиэнньэ±э 55 солкуобайга атыылыыллар. Т³б³н³н тµ²этэр харчыларын µµт тутар сыанатын µрдэтиигэ туттубаттар. 1 лиитэрэ µµтµ м³´³³кк³ тутар буоллахтарына, ынах сµ³´µ ахсаана лаппа элбиирэ саарбахтаммат. Эт уонна да атын ас-µ³л о²о´уллуута ити ситиминэн барыахтаах. Сыччах, куор±аллаа´ына суох µлэлиир ситими толкуйдаан тэрийэр ирдэниллэр.
Тыа сирин ордук та´аарыылаахтык сайыннарыы ас-µ³л о²о´уутугар биирдиилээн (частная собственность) уонна судаарыстыбаннай эбэтэр муниципальнай бас билиилэр кыттыгастаах тэрилтэлэрин тэрийии о²оруо этэ. Дохуот, ыраас барыыс, хамнас элбэх сиригэр кµ´эйиитэ, т³б³нµ ыарытыннарыыта суох сайдыы барыа, ону бобон да тохторор уустук буолуо±ар эрэнэбин. Уоннаа±ы боппуруостар хамнаска сы´ыарыылар эрэ.
У´ук УЙБААН
|
|
Category: Сельское хозяйство,Продовольствие. Охота и рыбалка |
Views: 1295 |
Added by: uhhan1
|
|
|
| Ааҕыылар |
Баар бары (online): 5 Ыалдьыттар (гостей): 5 Кыттааччылар (пользователей): 0 |
|
